Higiena na przestrzeni wieków, czyli co było przed detergentami?

Współczesne mycie ciała i higiena osobista są dla nas tak oczywiste, że rzadko zastanawiamy się nad ich historią. Jednak kiedy spojrzymy wstecz, odkryjemy fascynującą historię praktyk higienicznych, które kształtowały ludzkość przez wieki. Zanim pojawiły się współczesne detergenty, istniały różne metody i narzędzia służące do pielęgnacji ciała. Prześledźmy zatem ewolucję tych praktyk od pradawnych czasów, aż do współczesności.

Jak to robiono w starożytności? - Higiena w Imperium Rzymskim, Starożytnej Grecji, Mezopotamii i Starożytnym Egipcie

Pierwsze zapisy na temat substancji myjącej o składzie podobnym do mydła datują się na około 2800 roku p.n.e. w Babilonie. Starożytny Babilon według wielu uczonych to pierwsza i najbardziej niezwykła światowa metropolia. To właśnie tam odkryto gliniane cylindry podczas wykopalisk, które zawierały pozostałości mieszanki stworzonej na bazie łoju i popiołu. Przez wiele stuleci, to właśnie z tych składników wytwarzano mydło. Egipcjanie wprowadzili do tej mieszanki oleje roślinne oraz sole alkaliczne.

Starożytni Egipcjanie byli jednymi z pierwszych, którzy opracowali mydło, stosując mieszankę oliwy, wody i popiołu drzewnego. Mydło to było używane nie tylko do mycia ciała, ale także do prania ubrań. Ta ulepszona formuła nie tylko służyła celom higienicznym, ale także miała zastosowanie w lecznictwie. W Egipcie mycie ciała stało się częstą praktyką, czasami wykonywaną nawet kilka razy dziennie. Wierzono, że im czystsza i lepiej naoliwiona była osoba, tym bliżej była bogów.

Bez względu jednak na to, jakie standardy dbałości o zdrowie i urodę ciała przyjmowano w różnych kulturach i epokach, wydaje się, że od tysiącleci doskonale zdawano sobie sprawę z relacji pomiędzy czystym, wypielęgnowanym ciałem a dobrym samopoczuciem, a i możliwy wpływ efektów pewnych zabiegów higienicznych na ocenę atrakcyjności osoby i jej statusu społecznego także, nie był starożytnym nieznany.” Źródło: https://www.quixi.pl/media/Fragmenty_ksiazek/PL/Branzowe/Historia%20higieny.pdf

Starożytni Egipcjanie wykazywali zainteresowanie mydłem, Grecy i Rzymianie zaś preferowali bardziej mechaniczne metody usuwania brudu, natomiast inne kultury często ograniczały się do korzystania jedynie z wody podczas swych kąpieli. Mimo, że historia mydła liczy sobie już niemal 5 tysięcy lat, podejście do jego stosowania oraz używania innych środków higienicznych zmieniło się radykalnie na przestrzeni wieków.

Zaskakującą informacją jest fakt, iż Grecy i Rzymianie, starożytni pionierzy bieżącej wody i łaźni publicznych - nie używali mydła do mycia ciała.. Zamiast tego mężczyźni i kobiety zanurzali się w kąpielach wodnych w publicznych łaźniach, a następnie smarowali swoje ciała pachnącą oliwą z oliwek lub innymi olejkami naturalnymi. Oleje te miały także funkcję kosmetyczną i były używane jako perfumy. Do usunięcia resztek oleju i brudu używali metalowego lub trzcinowego skrobaka zwanego strigilem.

W starożytnym Rzymie, publiczne łaźnie były początkowo miejscem typowo higienicznym, aby zażyć kąpieli i pozbyć się brudu i niechcianego zapachu. Natomiast po pewnym czasie stały się popularnym miejscem spotkań. Rzymianie mogli tam zjeść posiłek, porozmawiać o polityce czy po prostu odpocząć od codzienności. Dlatego też miejsca te cieszyły się niezwykle dużą popularnością.

Woda i mydło czy dziwne zapachy? Trudna relacja średniowiecza z higieną

W okresie średniowiecza w Europie, praktyki mycia wbrew pozorom i krążącym od wielu dekad stereotypom, zaczęły się mocniej rozwijać. W powszechnej świadomości kreowanej na przestrzeni wieków zakorzenił się pogląd, że średniowiecze charakteryzowało się "brudem, smrodem i ubóstwem". Jednak w każdej historii jest ziarnko prawdy, stąd nachodzi nas pytanie - jaka tak naprawdę była relacja z higieną w średniowieczu?

Przede wszystkim warto wspomnieć, że nadal istniała tradycja kąpieli publicznych, głównie w publicznych łaźniach. Ludzie korzystali także z mydła w kostce, które wytwarzano z tłuszczu zwierzęcego i popiołu drzewnego. Jednak ten środek czystości był w średniowieczu towarem luksusowym, szczególnie w krajach europejskich. Mydło do ciała, w tym także perfumowane i kolorowe jego wersje, były produkowane głównie w miastach arabskich, takich jak Nablus, Kufa czy Basra. Mieszkańcy Europy nie korzystali wówczas aż tak licznie z mydła w celach toaletowych, gdyż był to wydatek, na który nieliczni europejczycy mogli sobie pozwolić.

Dopiero kontakty handlowe oraz wyprawy krzyżowe przyczyniły się do spopularyzowania mydła toaletowego w europejskich ośrodkach położonych w basenie Morza Śródziemnego. Mydło to zaczęło być wytwarzane wówczas w małych manufakturach w miejscach, takich jak: Marsylia, Włochy i Hiszpania. Jednym z najbardziej znanych rodzajów mydła tego okresu było Jabón de Castilla pochodzące z Kastylii, które było wyrabiane z oliwy z oliwek. Mydło to uważane było za szczególnie luksusowy towar, używany głównie przez rodziny królewskie i dworskie.

Oprócz wysokich kosztów mydła, niekiedy ograniczone dbanie o higienę w Europie średniowiecznej przedstawiane w wielu tekstach i stereotypach - mogło wynikać również z przekonań religijnych. Kościół uważał dbanie o ciało za przejaw pychy, a brud za atrybut świętości. Propagowane było podejście - “brudne ciało- czysta dusza”.

Mimo to, w niektórych tekstach kultury można znaleźć wzmianki o specjalnych zabiegach higienicznych. Na przykład Giovanni Boccaccio w Dekameronie opisał stosowanie mydła goździkowego i spryskiwanie ciała wodą perfumowaną. A w Baśniach Tysiąca I Jednej Nocy opisano, jak ciało władcy było szorowane rękawicami, a następnie obmywane wodą różaną.

Nawiązując do wody różanej i jej zastosowania. Zapachy miały również ogromne znaczenie, ponieważ w tym okresie mycie nie było codzienną praktyką - szczególnie biorąc pod uwagę europejczyków. Ludzie używali jednak perfum, olejków eterycznych i ziół, aby zakryć powstające momentami nieprzyjemne zapachy ciała. Popularne były również kąpiele w płatkach kwiatów, lecz to również była domena wyższych warstw społecznych.

Podsumowując, średniowiecze nie było pionierskim okresem w dbaniu o higienę. Jednak w ramach posiadanych wówczas możliwości technicznych i tym samym zasobów materialnych ludzie w tamtych czasach starali się zachować czystość ciała.

Jak kształtowała się higiena w kolejnych latach i jakie praktyki zostały wdrożone, a które z nich odeszły na drugi plan? O tym opowiemy w drugiej części artykułu. Zostaną w nim przedstawione m.in. aspekty dotyczące epidemii i konkretnie jej wpływu na higienę i podejście do korzystania z wody, które to diametralnie zmieniło się właśnie przez opinię medyków w czasie trwania epidemii.

MTS International Group - Ochrona zdrowia to nasza misja, a Państwa bezpieczeństwo to nasz priorytet.